نقش والدین در پرخاشگری کودکان
اگر کودک شما اخیرا رفتارهای خشونت آمیزی به همراه عصبانیت داشته است، احتمال پرخاشگری در کودکتان وجود دارد. هرچند پرخاشگری در کودکان پدیده‌ای است که باید نگران آن باشید و برای برطرف کردن مشکل تلاش کنید، با این حال گام اول شناخت ریشه مشکل است.
عصبانیت و خشونت در کودکان پدیده شایعی است که در کودکان ۲ تا ۴ سال بیشتر دیده می‌شود. هر چند ممکن است کودک این رفتار را تا ۱۱ سالگی با خود به همراه داشته باشد. با این حال به محض شناخت علل پرخاشگری کودکان، می‌توانید به بهبود شرایط او کمک کنید. پس هر چقدر شما به عنوان والدین کودکان، اطلاعات بیشتری در این باره داشته باشید و آموزش‌های لازم را دریافت کنید، سریع‌تر می‌توانید به درمان رفتارهای پرخاشگرانه کودکان خود کمک کنید.
ریشه پرخاشگری کودکان ناشی از چیست؟
در روانشناسی کودک دلایل متعددی بیان می‌شود که می‌تواند موجب عصبانیت و رفتار پرخاشگرانه در کودکان شود. با این حال برخی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند روی این مسئله تاثیر بگذارد، شامل موارد زیر است:
نقش ژنتیک در پرخاشگری کودکان
پرخاشگری کودکان زیر دو سال ممکن است ناشی از عوامل ژنتیکی باشد. پس این رفتار همراه آن‌ها رشد می‌کند و اگر به سرعت متوجه آن نشوید، تغییر آن در بزرگسالی سخت‌تر است.
منظور از نقش ژنتیک در عصبانیت و رفتارهای تند از سوی کودکان این است که احتمالا والدین آن‌ها نیز پرخاشگر بوده‌اند. پس نقش شما به عنوان والدین این بچه‌ها این است که رفتارهای خشن و همراه با عصبانیت خود را کنترل و مدیریت کنید. به خصوص زمانی که فرزندانتان حضور دارند.
کودکان بسیار باهوش هستند، پس تغییرات رفتاری والدین را به خوبی متوجه می‌شوند. تا زمانی که خودتان تصمیم به تغییر نگیرید، نمی‌توانید به فرزندانتان آموزش دهید که چگونه خشم خود را مهار کنند.
نقش رفتار خانواده در پرخاشگری
قبل از اینکه برای درمان پرخاشگری کودکان، واکنش‌های مختلفی از خود نشان دهید، ابتدا به رفتار خود به عنوان والدین بچه‌ها توجه نمایید. اگر فکر می‌کنید که با واکنش‌های تند و هیجانی شما، تغییری در رفتار کودک ایجاد می‌شود، سخت در اشتباهید.
تا زمانی که مقابل سایرین رفتار تندی نسبت به فرزند خود داشته باشید، او را سرخورده می‌کنید و عزت نفس را از او می‌گیرید. این سرزنش‌ها شبیه به خشم فروخورده در وجود آن‌ها جمع می‌شود و در نهایت مثل کوه آتشفشان سر ریز خواهد شد.
علاوه بر آن دعواهای تند پدر و مادرها مقابل چشم کودکان، باعث می‌شود تا او حس بدی داشته باشد. او می‌آموزد که به جای صحبت کردن، برای حرف زدن باید از خشونت رفتاری و کلامی استفاده کند؛ تا بهتر دیده شود و به او توجه کنند.
الگوهای اشتباه خانوادگی موثر در رفتار کودک
- عدم هماهنگی والدین در تربیت کودک
- سرزنش کودک و عدم قدردانی و تحسین آن‌ها
- تنبیه بدنی و کودک آزاری
- تنش‌های شدید خانوادگی
- افسردگی والدین
پس قبل از اینکه بیرون از محیط خانه به دنبال علل پرخاشگری کودکان زیر دو سال خود باشید، ابتدا به رفتاری که از شما به عنوان والدین کودکان سر می‌زند، توجه کنید.
شخصیت کودکان پرخاشگر
مسئله این است که هوش عاطفی می‌تواند از علل پرخاشگری کودکان باشد. تجربیات عاطفی که فرزند شما به دست می‌آورد، باعث این مسئله می‌شود. اگر به کودکان خود حس دلسوزی را نیاموزید یا به آن‌ها آموزش ندهید که با دیگران چگونه ارتباط بگیرند، باعث بروز رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان شده‌اید.
هر چند ضعف در عملکرد هوشی و اخلاقیات خاص و دشوار کودک نیز می‌تواند موجب بروز این مسئله شود. برای درمان این مشکل، می‌توانید از یک روانشناس کودک کمک بگیرید.
تاثیر محیط در رفتار کودکان
- عامل تاثیرگذار دیگر در پرخاشگری کودکان زیر دو سال محیط زندگی است. محله‌ای که کودک در آن رشد می‌کند، به مرور می‌تواند در روحیه او تاثیر داشته باشد.
- زمانی که کودک بزرگ‌تر می‌شود و به مدرسه می‌رود، دوستانی پیدا می‌کند. اگر شرایط مدرسه نامناسب و ناامن باشد، رفتارهای پرخاشگرانه در کودک قابل مشاهده خواهد بود.
- در این میان نگرانی‌های خانواده بابت معیشت زندگی، اضطراب‌های ناشی از شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه، زندگی در فقر، فوت والدین و تمام این مسائل موجب تشدید پرخاشگری در کودکان می‌شود.
تلویزیون، کودکان را پرخاشگر بار می‌آورد
نه تنها تلویزیون بلکه به طور کلی رسانه‌ها می‌توانند در رفتار فرزندان شما تاثیر داشته باشند. احتمالا خودتان متوجه شده‌اید که کودک پس از مشاهده یک برنامه خاص، سعی به تقلید رفتارهای مختلف دارد. این مسئله زمانی که برنامه‌ها مناسب سن او نباشند و خشونت زیادی به همراه داشته باشند، شدیدتر می‌شود.
با این حال مشاهده می‌کنیم که بسیاری از والدین نه تنها تلویزیون، بلکه سایر دستگاه‌های الکترونیکی و دیجیتالی را در اختیار کودکان خود قرار می‌دهند. از تبلت گرفته تا گوشی موبایل و لپ تاپ، همگی وسایلی هستند که در دست کودکان بالای دو سال دیده می‌شود. به شکلی که برای بسیاری از خانواده‌ها به یک مسئله عادی تبدیل شده است.
مسئله دیگر این است که رسانه‌ها، اطلاعات وسیعی را با سرعت بالایی به کودکان منتقل می‌کنند. پس فرزند شما سعی به تحلیل و بررسی این اطلاعات خواهد کرد. حتی گمان می‌کند که روش‌هایی که در رسانه مشاهده کرده برای حل تعارضات پاسخگوست، پس شروع به تقلید و تکرار می‌کند.
انواع پرخاشگری کودکان چگونه ظاهر می‌شود؟
رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان عموما به یک شکل بروز نمی‌کند. ممکن است از کودکی به کودک دیگر متفاوت باشد. با اینحال انواع متداول آن شامل این موارد است:
پرخاشگری از نوع وسایل
این رفتار معمولا زمانی رخ می‌دهد که کودک برای رسیدن به چیزی که می‌خواهد تلاش می‌کند. مثلا یک اسباب بازی چشمش را گرفته و او سعی می‌کند تا با داد و فریاد، هر چه سریع‌تر اسباب بازی را به دست آورد. رفتار پرخاشگری کودکان ۳ ساله معمولا به این شکل است.
پرخاشگری با قصد آزار دیگران
زمانی که خشونت کلامی و فیزیکی از سوی کودک صورت بگیرد، با قصد آزار دیگران انجام می‌شود. اگر پرخاشگری کودکان ۳ ساله را به این شکل مشاهده می‌کنید، احتمالا دلیل آن از دوران شیرخوارگی آن‌ها بوده است. احتمالا این کودکان در دوره نوزادی، جنب و جوش زیادی داشته‌اند اما حواس پرت و کم سازش بوده‌اند.
به یاد داشته باشید که برخی از این رفتارها در کودکان عادی است. با این حال زمانی که در طول روز تکرار شود، بهتر است که به دنبال درمان پرخاشگری کودکان باشید.
شکل مستقیم و غیر مستقیم پرخاشگری
نوع مستقیم پرخاشگری زمانی اتفاق می‌افتد که عاملی مانع از رسیدن کودک به خواسته‌هایش شده است. کودک نیز این عامل را شناسایی می‌کند و نسبت به آن واکنش نشان می‌دهد. مثلا یک فرد یا هر مانع باعث شده تا کودک به اسباب بازی خود دست پیدا نکند.
حال اگر عامل پرخاشگری برای کودک قابل شناسایی نباشد، واکنش او بر اساس ناراحتی‌های زمینه‌ای است. به عنوان مثال زمانی که ناخواسته کسی با او برخورد می‌کند و کودک شروع به واکنش می‌کند.
برای درمان پرخاشگری کودکان چه کنیم؟
پس از آنکه درک کردید علل پرخاشگری کودک چیست، زمان آن رسیده است که برای برطرف کردن این مشکل اقدام کنید. طبیعی است که رفتارهای شدید و واکنش‌های تند و هیجانی از سوی شما به بهبود شرایط کمک نمی‌کند. پس لازم است به این موارد توجه داشته باشید:
علت پرخاشگری را پیدا کنید
اولین کاری که باید انجام دهید این است که درک کنید علت پرخاشگری کودک چیست؟ ممکن است این مسئله ناشی از اضطراب‌ها و ناراحتی‌های اخیر شما باشد. گاهی کودک به دلیل اختلال نقص توجه این روش را پیش می‌گیرد.
حتی این احتمال وجود دارد که فرزندتان با قرار گرفتن در یک شرایط خاص، واکنش نشان دهد. پس زمانی که این عوامل را بشناسید، درمان آسان‌تر خواهد بود.
زمان مناسبی را برای واکنش انتخاب کنید
سبک تربیتی و رفتاری که از خود نشان می‌دهید، در این شرایط اهمیت دارد. اگر فرزند شما در حال آزار دادن کودک دیگری است، سر او داد نزنید یا واکنش فیزیکی نشان ندهید. در این شرایط باید برای او توضیح دهید که رفتار او باعث آسیب دیدن دوستش می‌شود.
حتی اگر کودک برای رسیدن به خواسته‌اش پرخاش می‌کند، به آرامی برای او توضیح دهید که این روش مناسب نیست. هرچند این کار شروع گریه‌های اوست، با این حال سعی کنید آرام و منطقی برخورد کنید.
مثل یک دوست با کودک گفتگو کنید
به جای فرو رفتن در نقش یک والد عصبانی، از در دوستی وارد شوید. شروع به صحبت کردن با کودک خود کنید. اجازه حرف زدن به او بدهید. دلایلش را بشنوید و پس از آن سعی کنید او را از نتیجه رفتارهایی که نشان می‌دهد، آگاه کنید.
عصبانیت و تنبیه فیزیکی راه درمان پرخاشگری در کودکان نیست. در بسیاری از مواقع بازی درمانی در کودکان پرخاشگر بهتر جواب می‌دهد.
مدیر رفتار خود باشید
بارها شنیده‌اید که کودکان از شما می‌آموزند. این اشتباه نیست. شما به عنوان پدر و مادر فرزندان خود، نقش مهمی را در رفتار او ایفا می‌کنید. هرچقدر واکنش شما شدید و آزاردهنده باشد، همین رفتار را از کودک خود دریافت می‌کنید. پس بهتر است ابتدا خودتان را مدیریت کنید.
تشویق برای رفتار مناسب
زمانی که کودکتان در جمع دوستان و یا خانواده رفتار خوبی از خود نشان داد، او را تحسین کنید. به او نشان دهید که رفتارهای به دور از پرخاشگری، موجب شادی شما می‌شود. از او قدردانی کنید. یک هدیه کوچک هم می‌تواند به تقویت رفتار مناسب فرزندتان کمک کند.
سخن آخر
پرخاشگری در کودکان می‌تواند برای او و اطرافیانش آزاردهنده باشد. اگر فرزند شما رفتارهای همراه با پرخاش زیادی دارد، بهتر است علت را تشخیص دهید و برای درمان این مشکل اقدام کنید.
رفتارهایی مثل بازی درمانی در کودکان پرخاشگر موثر خواهد بود. سعی کنید شرایطی که به بهبود روحیه فرزند شما کمک می‌کند را شناسایی کنید. کمک گرفتن از یک روانشناس کودک در این مورد به شما کمک خواهد کرد.
نویسنده: کلینیک روانشناسی زنده رود
